Царды æнгом баст сты, ирон адæм ирон цæмæй сты, бирæ уыцы æмбарынæдтæ. Иууылдæр иумæ та аразынц нæ удварны хæзнаты бындур.

Мæхæдæг этнолог дæн æмæ, зонады ацы къабазыл дзургæйæ, зæгъдзынæн, абоны онг дæр нын бирæ цымыдисаг хабæрттæ кæй æргом кæны нæ ивгъуыд, нæ абон æмæ фидæны тыххæй. Хъыгагæн, информаторты нымæц зæрдæйы фæндиаг нал у, хъæутæ федзæрæг сты, æмæ хистæр фæлтæры минæвæрттимæ фембæл, сæ таурæгътæ, цардыуаг æмæ алы æгъдæуттимæ баст хабæрттæ фæфысс, уый гæнæн Ирыстоны Хуссар æмæ Цæгаты дæр арæх нал вæййы. Фæлæ уæддæр уыцы хæзнатыл уд æмæ зæрдæйæ хæст адæмы хъæуы агурын, æмæ арфæйаг у, кæй нæм ис ууыл архайæг ахуыргæндтæ.

Мæ ныхас ууыл у, æмæ фехъусæн вæййы, Калоты Барисы, Уарзиаты Вилены, Цыбырты Людвиджы фæстæ ма этнографийы ногæй зæгъæн цы ис, зæгъгæ. Ис зæгъæн, цымыдисаг хабæрттæ раргом кæнынмæ куы тырнай, уæд!

Уыцы хæзнатæ нæ цæмæй цымыдис кæной, ног æмæ сæ ног фæлтæртæм дæттынхъом уæм, уый тыххæй та нæ цæрын хъæуы Мадæлон æвзаджы планетæйыл. Ома ирон æвзаг нæ цардæй æддæдæр ма кæна, æнкъарæм æй æмæ йын аргъ кæнын зонæм. Йæ ахуыр кæнынæн абон уавæртæ ис. Бинонтæй æмæ хæдзæртты кæртытæй куы хъуыса, уæд кæддæриддæр рæзты фæндагыл лæудзæн, æмæ уыцы хъуыддагмæ бавæрæн хæссын нæ алкæй бон дæр у. Уыимæ рох кæнæ, арæх кæмæй нал пайда кæнæм, уыцы дзырдтæ дæр фæстæмæ цардмæ здахгæйæ. Ма ‘фсæрмы кæнут иронау дзурын, хорз куынæ арæхсат, уæд дæр. Фæлтау фæрæди, æмæ дæ исчи бараст кæнæд, æмæ уый фæстæ сарæхсдзынæ!

Мæхæдæг Казахстаны райгуырдтæн, æмæ мæ ныййарджытæ Ирыстонмæ сыздæхтысты, фондз азы мыл куы цыд, уыд. Афæдзмæ сахуыр дæн иронау дзурын, уымæн æмæ цы ме ‘мгæрттæ, цы нæ сыхæгтæ иууылдæр дзырдтой иронау.

Абон Антальяйы сæргълæууæджы хæдивæг у туркаг ирон, æмæ, йемæ чи ныхас кодта, уый зæгъы, ирыстойнæгтæй хуыздæр кæй дзуры иронау. Уымæн махæй хуыздæр гæнæнтæ æмæ уавæртæ ис æвзаг ахуыр кæнынæн, бинонты ‘хсæнæй йæ куынæ исид, уæд?! Уæдæ æвзаг нæ истори æмæ культурæимæ дæр баст у, æмæ дæ, искуы уæвгæйæ, уыдæттæй куы бафæрсой, уæд хъуамæ радзурынмæ цæттæ ма уай?

Советон дуджы мæ мадыфсымæр Украинæйы цард æмæ ахуыр кодта. Краматорскмæ сæ практикæмæ куы арвыстой, уæд æй уым сæ разамонæг бафарста, кæцæй дæ, зæгъгæ. Ирон у, уый фехъусгæйæ, йæ цинæн кæрон нал уыд: «Къоста? Æз ын йе ‘мдзæвгæтæ уырыссагау кастæн, фæлæ, цымæ, иронау та куыд зæлынц? Бакёс-ма дзы иуцалдæр!» Æмæ зæрдæскъæфт фæци: «Диссаджы рæсугъд, алæмæттаг зæлтимæ æвзаг!»

Хæрз æрæджы мæм уазæгуаты уыдысты, Норвегийы рагæй чи цæры, ахæм ирон бинонтæ. Сæ сывæллон уым райгуырд, Ирыстонмæ фыццаг хатт сæмбæлд, æмæ йын диссагæн баззад. Гъемæ мæ цуры йæ ныййарджыты фæрсы: «Цæуылнæ мын амонут ирон æвзаг та? Тынг мæ фæнды йæ базонын!»

Мæнæн ма мæ хъысмæт афтæ дæр рауад, æмæ ахуыргонды куыстимæ архайын журналистикæйы дёрц. Уый мын дæтты фадат зонад æхсæнады парахат кæнынæн, æмæ уымæй мæхи амондджын хонын. Уæдæ ма фæсивæдимæ дæр кусын, сæ тырнæнтæ æмæ цардæмбарынад сын æнкъарын æмæ зæгъын: зынаргъ сын у сæ мадæлон æвзаг, фæнды сæ сæ райгуырæн Ирыстонæн исты хæрзты бацæуын. Фадæттæ та сын хъуамæ мах, хистæртæ, аразæм.

ХЪУЫЛЫМБЕГТЫ Роберт,
Хуссар Ирыстоны Уанеты Захары номыл
зонадон-иртасæн институты этнологийы хайады сæргълæууæг